جوان آنلاین: بیش از دو دهه است که درباره کاهش بارش‌ها و خشکسالی و لزوم مدیریت آب در ایران هشدار داده می‌شود، اما گویی تا کارد به استخوان نرسد، قرار نیست کاری انجام شود. حالا تابستان داغ در راه است و با کاهش بارندگی‌ها و تداوم خشکسالی‌ها دسترسی به آب‌های سطحی به شدت کاهش یافته است به طوری که استان‌ها وادار شده‌اند برای تأمین آب مورد نیازشان به آب‌های زیرزمینی متکی شوند. نکته قابل تأمل اینکه برداشت بی‌حساب و کتاب از منابع زیرزمینی موجب بروز فرونشست‌ها و وقوع اتفاقات ناگوار آن شده است.
بحران آب در ایران به یکی از چالش‌های عمده تبدیل شده که در سال‌های اخیر تأثیرات قابل توجهی بر تمامی بخش‌های زندگی از جمله صنعت، کشاورزی و زندگی روزمره مردم گذاشته است. این بحران به دلیل مجموعه‌ای از عوامل طبیعی و انسانی شکل گرفته که باعث تشدید کمبود منابع آبی شده است. برخی از این عوامل به شرایط آب و هوایی و اقلیمی مرتبط هستند، در حالی که سایر دلایل به سوء مدیریت و عدم استفاده بهینه از منابع آبی برمی‌گردند.
در حال حاضر بیشتر استان‌های ایران با کم آبی شدیدی روبه‌رو شده‌اند که همین امر علاوه بر زندگی روزمره، کشاورزی و دامداری و حرکت چرخ صنایع را نیز با چالش‌های زیادی مواجه کرده است.
امیراحمد بهرامیان، کارشناس حوزه آب در باره دلایل بروز بحران آب در ایران می‌گوید: «قبل از هر چیز باید به خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها اشاره کنیم که با تغییر اقلیم، چند سالی است سایه آن روی استان‌های کشور سنگینی می‌کند.»
وی با بیان اینکه رشد جمعیت و افزایش مصرف آب عامل دیگر در بروز چنین شرایطی است، ادامه می‌دهد: «با نگاهی به شهر‌های بزرگ و ساخت و ساز‌ها می‌توانیم به نیاز مسکن که به دلیل افزایش جمعیت به وجود آمده است پی ببریم. این جمعیت آب و مواد غذایی می‌خواهد. برای تولید خوراک و محصولات کشاورزی حتماً باید ابتدا آب آن تأمین شود که با نگاهی به شیوه‌های آبیاری می‌توانیم بفهمیم چقدر از آب کشور در سیستم‌های سنتی کشاورزی هدر می‌رود.»
به گفته این کارشناس، مصرف بی‌رویه و سوء مدیریت منابع آبی هم یکی از مهم‌ترین عوامل بروز چنین شرایطی است.
درست است که هم اکنون مشکل کم آبی فشار زیادی به استان‌ها وارد کرده است، اما بدون شک باید راهکاری برای مدیریت شرایط بحرانی وجود داشته باشد.
بهرامیان می‌گوید: «از راهکار‌های مدیریت آب در ایران باید به استانداردسازی کشاورزی و آبیاری، بازیافت فاضلاب و استفاده مجدد از آب‌های خاکستری و از همه مهم‌تر تصفیه آب و استفاده از منابع آب‌های آلوده اشاره کرد.»
وی با تأکید بر اینکه استفاده از آب شیرین‌کن صنعتی و اصلاح تأسیسات آبرسانی و کاهش هدررفت آب از دیگر اقداماتی است که باید در کمترین زمان ممکن در دستور کار قرار گیرد، ادامه می‌دهد: «جداسازی آب شرب و غیرشرب در بیشتر کشور‌ها انجام می‌شود، در حالی‌که ما هنوز تمام کارهایمان مثل حمام و شست و شو و حتی آبیاری‌های باغچه‌ها را با آبی که با قیمت زیاد تصفیه شده و قابل شرب است انجام می‌دهیم.»
ضربه سوء مدیریت‌ها بر پیکر آب
سال‌هاست که سوء مدیریت‌ها بیش از هر اتفاق دیگری به منابع آبی ضربه زده است. طی دهه‌های اخیر استخراج بیش از حد از آب‌های زیرزمینی موجب شده این ذخایر را که از نظر تاریخی حدود ۵۰۰میلیارد متر مکعب برآورد شده است، به شدت کاهش دهد. بر اساس گزارش‌ها سرعت تخلیه آب از سفره‌های زیرزمینی حدود ۵۵ میلیارد متر مکعب در سال است که به صورت استخراج از چاه‌ها رسیده است. این رقم بسیار بیشتر از نرخ تغذیه طبیعی حدود ۴۹میلیارد متر مکعب در سال است که منجر به اضافه برداشت سالانه حدود ۶ میلیارد متر مکعب شده است.
به گفته کارشناسان، با روند مصرف کنونی و سرعت فعلی برداشت از آب‌های زیرزمینی برآورد می‌شود تا سال ۱۴۱۰ حدود ۵۰ درصد از آب‌های زیرزمینی قابل دسترس ایران تخلیه شود.
شاید یکی از دلایلی که باعث شده بود ایرانیان فکر کنند هیچ وقت به بی‌آبی نمی‌رسند، وجود دریا‌های شمال و جنوب و رودخانه‌های بسیاری بود که در تمام طول سال جاری بودند. در ایران رودخانه‌های بزرگی مانند کارون، کرخه و سفیدرود سهم قابل توجهی از تأمین آب مورد نیاز را بر عهده دارند. کارون حدود ۱۸ میلیارد متر مکعب آبگذری سالانه داشته، اما به دلیل سد‌سازی و خشکسالی‌ها، آورد آن کاهش یافته است. رودخانه کرخه با حدود ۷ میلیارد متر مکعب و سفید رود هم حدود ۵میلیارد متر مکعب آبگذری سالانه داشته‌اند. تا سال ۱۳۹۹ مجموع آبگذری سطحی از حوضه‌های اصلی ۵۰ تا ۷۰ میلیارد متر مکعب در سال تخمین زده می‌شد که این مقدار در طول زمان کاهش چشمگیری یافته است. حالا کاهش بارندگی و افزایش دما باعث کاهش رواناب سطحی شده است. برای مثال ورودی‌های دریاچه ارومیه عمدتاً به دلیل ساخت ۹۰ سد و بند بین که بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ احداث شدند حدود ۱۰۰ درصد کاهش یافته است.
اعتبارات برسد پروژه‌ها جان می‌گیرند
اواخر سال گذشته بود که مدیرعامل شرکت مهندسی آب و فاضلاب با بیان اینکه شرایط بارش‌ها در کشور نگران‌کننده است و نسبت به گذشته حدود ۴۹ درصد عقب‌تر هستیم، گفت: «این موضوع سبب شده است برخی استان‌ها از جمله تهران، اصفهان، مرکزی، هرمزگان و خراسان رضوی با تنش آبی مواجه شوند.»
هاشم امینی ادامه داد: «با تزریق اعتبارات لازم، پروژه‌های متوقف‌شده از جمله شبکه‌های فاضلاب و احداث تصفیه‌خانه‌ها باید سرعت گیرد.»
وی با بیان اینکه وزارت نیرو برنامه‌ریزی‌های لازم برای تأمین آب شرب و بهداشت مردم را انجام داده است، تصریح کرد: «با اجرای پروژه‌های جدید و تزریق اعتبارات مالی تلاش می‌کنیم تابستان را بدون مشکل سپری کنیم، در این راستا، ۹هزار و۳۸۰ میلیارد تومان اعتبار برای گذر از تابستان ۱۴۰۴ در نظر گرفته شده که بخشی از آن به مبلغ ۷۵۰ میلیارد تومان ابلاغ شده است.»
امینی همچنین به موضوع اعتبارات بانک جهانی برای بخش فاضلاب اشاره کرد و افزود: «متأسفانه در حال حاضر هیچ اعتباری از این محل به استان‌ها تخصیص نیافته است، اما تلاش می‌کنیم با استفاده از سایر منابع، مشکلات این حوزه را برطرف کنیم.»
وی از مردم خواست با رعایت الگوی مصرف آب، به وزارت نیرو در مدیریت بهتر منابع آبی کمک کنند: «درخواست و خواهش من از مردم شریف کشور این است که با همراهی و همکاری در مدیریت مصرف آب، تابستان امسال را بدون مشکل سپری کنیم.»
